Recensie: Blader met Iraq’s Invisible Beauty door het fotoalbum van een land vol littekens

Blogdad
Apr 13, 2023
4 min read

Updated: Apr 14, 2023

~Tibert

Twintig jaar na de Amerikaanse invasie van Irak opent Docville met de Belgische film Iraq’s Invisible Beauty. Het Leuvense filmfestival dat zich toespitst op documentaires maakt hiermee een statement, maar de inval uit 2003 blijft opvallend op de achtergrond in deze nostalgische roaddocu.

Latif al-Ani, bron docville.be

Iraq’s Invisible Beauty (جمال العراقالخفي) vertelt namelijk het verhaal van Latif al-Ani, die bekend staat als de ‘Vader van de Iraakse fotografie’. Al van jongs af aan is hij gepassioneerd door camera’s en hoe die de wereld rondom hem capteren. Hij ligt mee aan de wieg van het Iraakse persagentschap, de afdeling fotografie van het ministerie van cultuur en verschillende blitse tijdschriften vol foto’s van een trotse en optimistische jonge staat. Als huisfotograaf van het koninklijk hof reist hij mee met de hoogste excellenties van de Iraakse politiek en overleeft hij verschillende staatsgrepen en machtswissels.

Het verhaal van Latif al-Ani is niet toevallig gekozen, het houdt namelijk gelijke tred met de dramatische geschiedenis van zijn vaderland. De documentaire wil de wereld doen herinneren dat er ooit een ander Irak heeft bestaan, vol hoop op een welvarende toekomst: “Na een reis naar de VS dachten we dat Irak binnenkort even rijk zou zijn,” getuigt al-Ani. De vele pas aangeboorde oliebronnen moesten daarvoor zorgen...

De Ronde van Irak

Het idee om een film te maken over al-Ani komt van Jurgen Buedts, die voor het scenario en de regie heeft samengewerkt met Sahim Omar Kalifa. Het is ook Kalifa die samen met de norse fotograaf het land van noord naar zuid doorkruist en hem onderweg interviewt. Ondertussen bezoeken ze verschillende symbolische plekken die al-Ani ooit nog heeft gefotografeerd, of die hem nog steeds inspireren. Een waterval, een monumentale brug, een historische moskee… De postkaartobjecten zijn overgoten met nostalgische heimwee naar een tijd van grenzeloos optimisme.

Die roadtrip doen ze in een aftandse Buick, kenmerkend voor al-Ani’s passie voor auto’s. Ze rijden door vervallen buitenwijken langs de oliepijpleidingen en hoogspanningslijnen die de Mesopotamische vlakte domineren. De tijdcapsule, ironisch genoeg van Amerikaanse makelij, brengt het duo van monumenten naar recente ruïnes van (deels) Amerikaanse makelij. Foto’s van puinhopen worden afgewisseld met dronebeelden van wat in elk ander land een toeristenval zou zijn. Iraq’s Invisible Beauty toont dat de laatste jaren de schoonheid vaak verborgen blijft onder een laag leed.

Een Overlever

Toch is de film geen politiek pamflet, al-Ani blijft zelf het liefst weg van politieke commentaar. Dat is dan ook een van de (bewuste) lacunes van de documentaire. Het tekent een portret van een kroongetuige van de Iraakse politieke geschiedenis, maar houdt het bij warme herinneringen aan een verdraagzamer verleden en terloopse terechtwijzingen van de wreedheid van IS.

Niets wil al-Ani kwijt over hoe het was om te werken voor ministers, generaals en presidenten. Hij heeft enkel een goed woord over voor Koning Faisal, de laatste vorst van de Hasjemitische dynastie en eerste vorst van een soeverein Irak. Hij wordt afgezet en vermoord in een staatsgreep in 1958, voor al-Ani een onverdiend lot en het begin van alle ellende. Wanneer het regime van Saddam Hoessein in 1979 het maken van foto’s op publieke plaatsen verbiedt, stopt hij met zijn werk. In dit Irak is voor de meester-fotograaf van het alledaagse en het monumentale geen plaats meer.

Latif al-Ani: Schoollunch, Bagdad 1961

Het Meisje met de Melkfles

Ook op pensioen is al-Ani trots op zijn werk en zijn nalatenschap en koestert hij wat er nog van overblijft. Veel Irakezen kennen de fotograaf misschien niet bij naam, maar hebben waarschijnlijk wel zijn iconische beelden voorbij zien komen, zo ook co-regisseur Kalifa. Die vertelt na de vertoning dat hij al-Ani niet kende, maar wel de meeslepende zwart-witfoto van een meisje in schooluniform met een fles melk. Nederland heeft het Meisje met de Parel, Irak het Meisje met de Melkfles.

Het is dan ook hartverscheurend dat van de naar schatting tienduizenden negatieven nog maar een fractie bewaard is gebleven, de rest is vermist. Het grootste deel is verloren gegaan toen de Iraakse nationale archieven werden verwoest en geplunderd tijdens de Amerikaanse invasie in 2003. Gelukkig bewaarde al-Ani zelf heel wat van zijn werk, zo’n 2000 negatieven zijn nog gered in zijn persoonlijk archief.

Vanbinnen huilen

Het regisseursduo heeft zijn best gedaan om een genuanceerd portret te tonen van een man die net als zijn land, veel heeft meegemaakt. De chemie tussen de twee roadtrippers is echter niet altijd aanwezig, Kalifa werkt al-Ani duidelijk op de zenuwen wanneer hij door al-Ani’s betonnen pantser probeert te breken.

Tijdens een wandeling langs een volledig kapotgeschoten historische wijk vraagt Kalifa bijvoorbeeld meermaals wat dat met hem doet, Iraks erfgoed in puin zien liggen. Voor Joachim, blogger van Blogdad, gaat hij niet op de juiste manier te werk, zijn indringende interviewstijl komt hard over. Al-Ani antwoordt op Kalifa's vraag dat hij vanbinnen huilt bij het zien van zulke barbaarse daden, het lijkt het voor de regisseur niet voldoende. Wil hij dat de emotie van het scherm spat? Dat past niet bij Latif Al-Ani. Hij heeft het liever over de types camera’s die hij allemaal gebruikte. Een Duitse Rolleiflex uiteraard.

Blogger Indra onthoudt vooral de melancholische muziek die de dramatische schoonheid in de verf zet en het contrast tussen de knorrige houding van al-Ani en zijn liefde voor schoonheid en optimisme. Hij maakt er nog steeds een erezaak van om enkel mooie dingen te fotograferen. Ook nu hij al lang met pensioen is, richt hij de camera van zijn smartphone enkel op die plekken van onverwachte charme. Zo brengt hij ook een sprankeltje hoop in het verhaal.

De film toont veel, maar vertelt weinig. Het wijst met de vinger naar IS voor verwoestingen en slachtpartijen, maar maakt er geen expliciet punt van. De Amerikaanse inval wordt zijdelings vermeld. De kijker blijft toch zitten met veel vraagtekens. Al-Ani gaat bijvoorbeeld zeven jaar in vrijwillige ballingschap, naar waar of met welke reden komen we niet te weten. Het is vooral een ode aan de schoonheid die er in Irak ooit was, en nog altijd kan zijn, met de juiste blik.